Του Ρολάνδου Κωνσταντινίδη, μέλος CFAA

 

Το μεγαλόστομο Λαβράκι (Largemouth Bass, Micropterussalmoides) εισήχθηκε στο νησί μας το 1971 και έκτοτε αποτελεί ένα από τους κύριους στόχων των ερασιτεχνών ψαράδων του νησιού. Δεδομένης λοιπόν της δημοτικότητας του, τόσο στην Κύπρο, όσο και ανά το παγκόσμιο, είναι καλό να γνωρίζουμε λίγα πράγματα για την αναπαραγωγή του, αφού μόνο  μέσω φυσικής αναπαραγωγής θα μπορεί να συνεχιστεί η παραμονή του στο νησί μας.

Τα λαβράκια, ανάλογα με τις τοπικές συνθήκες (θερμοκρασίες νερού, διαθεσιμότητα φαγητού), ωριμάζουν από τον δεύτερο μέχρι και τον τέταρτο χρόνο της ζωής τους, και ζούν μέχρι τα 13 ως 14 χρόνια. Στα περισσότερα Κυπριακά φράγματα η θερμοκρασία του νερού είναι ψηλή και η λεία υπεραρκετή, έτσι συνήθως λαβράκια δύο ετών είναι σεξουαλικά ενεργά και έτοιμα για αναπαραγωγή στο δεύτερο έτος της ηλικίας τους. Εδώ πρέπει να τονιστεί ότι τα θηλυκά λαβράκια μεγαλώνουν με πιο γοργούς ρυθμούς από τα αρσενικά και συνήθως έχουν πολύ μεγαλύτερο τερματικό βάρος.

Ας περιγράψουμε τώρα την διαδικασία της αναπαραγωγής. Όταν οι συνθήκες είναι κατάλληλες (το ΠΟΤΕ θα το δούμε παρακάτω), τόσο το αρσενικό, όσο και το θηλυκό σταματούν να τρώνε.  Κάθε αρσενικό λαβράκι προσπαθεί να εντοπίσει κατάλληλα σημεία για να ετοιμάσει την φωλιά του. Συνήθως προτιμούνται σχετικά σκληροί βυθοί με κάποια αντικείμενα όπως μεγάλες πέτρες, κορμοί, ή ανωμαλίες βυθού πολύ κοντά. Το αρσενικό, χρησιμοποιώντας την ουρά του, «καθαρίζει» μια κυκλική έκταση διαμέτρου 50-75 εκατοστών από ακαθαρσίες και αρχίζει να την περιφρουρεί, αναμένοντας τα θηλυκά. Η φωλιά αυτή ετοιμάζεται σε τέτοιο βάθος ώστε να υπάρχει αρκετό νερό και ταυτόχρονα να επιτρέπει στις ακτίνες του ήλιου να φτάνουν ως τον βυθό. Αυτό συνεπάγεται ότι σε φράγματα όπου το νερό είναι πολύ καθαρό οι φωλιές κατασκευάζονται σε πιο μεγάλο βάθος. Όταν η θερμοκρασία του νερού φτάσει ή υπερβεί τους 16 βαθμούς τα θηλυκά λαβράκια αρχίζουν να αναζητούν φωλιές με αρσενικά. Όταν το θηλυκό εντοπίσει μια φωλιά με αρσενικό, αρχίζει μια «ιεροτελεστία» όπου το αρσενικό αρχίζει να κτυπά απαλά το θηλυκό στα πλευρά, και το καθοδηγεί στο κέντρο της φωλιάς. Εκεί, το θηλυκό αφήνει μέρος των αυγών που κουβαλά (συνήθως μερικές χιλιάδες σε κάθε φωλιά) και μετά απομακρύνεται σε αναζήτηση νέας φωλιάς. Η ερωτική αυτή ιεροτελεστία μπορεί να διαρκέσει από λίγες ώρες μέχρι και δύο μέρες! Αξίζει εδώ να αναφέρουμε ότι το θηλυκό μπορεί να έχει από 2,000 ως 80,000 αυγά (όσο πιο μεγάλη η λαβρακίνα τόσο περισσότερα αυγά κουβαλά).

Το αρσενικό, αμέσως μόλις το θηλυκό αφήσει τα αυγά, τα γονιμοποιεί. Κατόπιν, με την ουρά του συνεχώς ανακινεί το νερό γύρω από τα αυγά ώστε να διατηρηθούν καθαρά από χώμα, λάσπες,  και ακαθαρσίες, και να συνεχίσει απρόσκοπτα η ανάπτυξη των εμβρύων. Ταυτόχρονα, παρεμποδίζει οποιοδήποτε άλλο ψάρι ή ζώο (όπως καραβίδες, μεγάλες προνύμφες εντόμων, κλπ) προσεγγίσει για να φάει τα αυγά. Τα αυγά εκκολάπτονται σε 2 με 5 μέρες ανάλογα με την θερμοκρασία του νερού. Το αρσενικό συνεχίζει να προστατεύει τα νεογνά μέχρι να εξαντλήσουν τον σάκο αναπαραγωγής και να αρχίσουν να τρέφονται με μικροοργανισμούς, σε μήκος περίπου 15 χιλιοστών. Από αυτό το σημείο και μετά τελειώνουν τα «συζυγικά» καθήκοντα του αρσενικού. Όπως προαναφέραμε, το θηλυκό αφήνει μόνο μερικά από τα αυγά του σε κάθε φωλιά, και συνήθως επισκέπτεται 3 με 4 φωλιές προτού αφήσει όλα τα αυγά. Παρά την φρούρηση των αυγών και νεογνών από το αρσενικό, υπολογίζεται  πως μόνο 10 με 15 λαβράκια επιβιώνουν από κάθε φωλιά μέχρι να φτάσουν στην ενηλικίωση. Τόσο το αρσενικό, όσο (κυρίως) το θηλυκό, μετά την αναπαραγωγή απομακρύνονται για μερικές μέρες από τις όχθες σε βαθύτερα νερά και «ξεκουράζονται» χωρίς να τρώνε, προτού επιστρέψουν στην κανονική τους ρουτίνα.

Πιο πάνω αναφέραμε κάτι για κατάλληλες συνθήκες. Η αναπαραγωγή του μεγαλόστομου λαβρακιού εξαρτάται άμεσα από δύο παράγοντες. Ο πρώτος είναι η θερμοκρασία. Δεν είναι εφικτή η αναπαραγωγή σε θερμοκρασία νερού κάτω των 16 βαθμών Κελσίου, ωστόσο είναι δυνατή σε πολύ ψηλότερες θερμοκρασίες νερού (μέχρι 27 βαθμούς). Το άλλο εξωτερικό «σήμα» αναπαραγωγής είναι η αυξητική τάση της διάρκειας της μέρας. Για να αρχίσει η παραγωγή αυγών εντός του σώματος ενός θηλυκού λαβρακιού πρέπει η διάρκεια της μέρας να έχει σταθερά αυξητική τάση. Αυτός είναι ο κύριος παράγοντας που εμποδίζει την επιτυχία εισαγωγής λαβρακιού σε χώρες με γεωγραφικό πλάτος κοντά στο 0, όπου μέρα και νύκτα είναι σταθερά 12 ώρες. Παρά το ότι η θερμοκρασία νερού είναι ιδανική, η έλλειψη αυτού του δείκτη παρεμποδίζει την αναπαραγωγή του λαβρακιού.

Στην Κύπρο τώρα τι γίνεται? Έχουμε επανειλημμένα καταμετρήσει τις θερμοκρασίες του νερού στα περισσότερα φράγματα μας. Ακόμη και σε χρονιές με βαρυχειμωνιά (χαμηλές θερμοκρασίες και μεγάλες εισροές νερών) σπάνια η θερμοκρασία νερού στις περιοχές των φραγμάτων όπου μπορούν να φωλιάσουν τα λαβράκια κατεβαίνουν κάτω από 12 βαθμούς (εξαιρούνται φυσικά τα ορεινά φράγματα όπως το Παλαιχώρι). Η χαμηλότερη μέτρηση που έχει ο συγγραφέας είναι τέλος του Γεννάρη του 2004 από Κούρη και Ασπρόκρεμμο, και στις δύο περιπτώσεις 11 βαθμοί. Πέρσι ο Κούρης δεν κατέβηκε κάτω από 13 βαθμούς. Οι θερμοκρασίες αυτές εμφανίζονται συνήθως τον Ιανουάριο ή αρχές Φεβρουαρίου. Επιπρόσθετα, ως γνωστόν η μικρότερη μέρα του έτους στο βόρειο ημισφαίριο είναι η 21η Δεκεμβρίου. Έτσι, από τα μέσα του Ιανουαρίου γίνεται αισθητή η αυξητική τάση της διάρκειας της μέρας.

Από τον Ιανουάριο λοιπόν έχουμε την πρώτη ένδειξη για τα λαβράκια ότι πλησιάζει η εποχή της αναπαραγωγής. Τα μεγάλα θηλυκά (τα αυγά των οποίων αρχίζουν να ετοιμάζονται από τον Δεκέμβριο ή και νωρίτερα) μαζεύονται σε περιοχές με βαθύ νερό που προσεγγίζουν περιοχές κατάλληλες για αναπαραγωγή και περιμένουν υπομονετικά την άνοδο της θερμοκρασίας του νερού στους 16 βαθμούς ώστε να αναζητήσουν φωλιές. Τα μικρότερα αρσενικά λαβράκια προσεγγίζουν τις περιοχές που είναι κατάλληλες λίγο ενωρίτερα, και όταν η θερμοκρασία του νερού φτάσει τους 14 με 15 βαθμούς αρχίζουν την διαδικασία της ετοιμασίας της φωλιάς. Συνήθως, τα μεγαλύτερα θηλυκά κινούνται πρώτα στις φωλιές, και τα μικρότερα / νεαρότερα θηλυκά ακολουθούν αργότερα. Οι πρώτες αναπαραγωγές αρχίζουν συνήθως προς το τέλος του Φεβράρη, αλλά η αναπαραγωγή συνεχίζεται σταθερά για πολλές βδομάδες. Στην Κύπρο, η αναπαραγωγική περίοδος μπορεί να διαρκέσει μέχρι και τέλη Ιουνίου, όταν η θερμοκρασία νερού υπερβεί πια τους 28 βαθμούς. Άρα, χοντρικά, στην Κύπρο τα λαβράκια αναπαράγονται από τα μέσα του Φεβράρη, μέχρι και τα τέλη του Ιούνη. Αυτό εξηγεί γιατί κατά τον Ιούνιο μπορεί κάποιος να βρεί νεογέννητα λαβράκι από 1 ως 10 εκατοστά σε μήκος.

Ωστόσο, κάποιοι μπορεί να παρατήρησαν την ύπαρξη μικροσκοπικών λαβρακιών στις όχθες και κατά τον Οκτώβρη ή και Νιόβρη. Τι γίνεται? Όπως προαναφέραμε, στην Κύπρο τα λαβράκια ωριμάζουν συνήθως στο δεύτερο έτος τους. Κάποια  από αυτά γίνονται δύο ετών τον Μάιο, και με τις θερμοκρασίες νερού μεταξύ 16 και 28 βαθμών και την μέρα να μεγαλώνει, αρχίζουν και παράγουν αυγά. Όμως, κάποιες φορές τα αυγά δεν είναι έτοιμα όταν οι θερμοκρασίες υπερβούν τους 28 βαθμούς. Εάν οι θερμοκρασίες του νερού δεν διατηρηθούν ψηλά για πολύ καιρό και ξαναπέσουν κάτω των 28 βαθμών, τα νεαρά αυτά θηλυκά αναζητούν φωλιές. Όπως και με τα θηλυκά, υπάρχουν και νεαρά αρσενικά που ετοιμάζουν φωλιές τέλη του Ιούνη, και κάθονται εκεί και τις προσέχουν. Υπάρχει έτσι μια μικρής κλίμακας αναπαραγωγή που γίνεται μέσα του καλοκαιριού. Επιπρόσθετα, για λόγους που δεν είναι πλήρως κατανοητοί, κάποια κυρίως μέτριου μεγέθους (και μέσης ηλικίας) θηλυκά αρχίζουν και παράγουν αυγά μόλις αρχίσει η μέρα να μικραίνει. Αυτό έχει παρατηρηθεί σε νότιες πολιτείες των ΗΠΑ με σταθερά ψηλές θερμοκρασίες (Λουιζιάνα, Φλώριδα, Μισισιπή, Τέξας), και σε παράλιες περιοχές του Μεξικού. Εμπειρικά ανακαλύψαμε πως συμβαίνει το ίδιο και σε κάποια (όχι όλα) μεγάλα Κυπριακά φράγματα. Μας έτυχε να πιάσουμε δίκιλα θηλυκά Οκτώβριο που να αφήνουν αυγά! Αυτό που δεν είναι επιβεβαιωμένο είναι κατά πόσο υπάρχουν και φωλιές από αρσενικά την ίδια περίοδο ή εάν τα θηλυκά αυτά κρατούν τα αυγά τους μέχρι την άνοιξη. Πάντως, ακόμη και να υπάρχουν φωλιές, στην Κύπρο τουλάχιστον είναι πολύ αμφίβολή η επιτυχία αναπαραγωγής τέλος φθινοπώρου λόγω του γρήγορου ρυθμού που υποχωρεί το νερό από τις όχθες.

Υπάρχουν κάποιοι αστάθμητοι παράγοντες που μπορεί να επηρεάσουν αρνητικά την αναπαραγωγή του λαβρακιού. Ένας βασικός παράγοντας που επηρεάζει κυρίως τις πρώτες αναπαραγωγές είναι απότομες πτώσεις της θερμοκρασίας του νερού. Υπάρχει το ενδεχόμενο σε κάποιο φράγμα να έχει φτάσει τους 16-17 βαθμούς η θερμοκρασία του νερού, και ένα ξαφνικό καιρικό φαινόμενο να ρίξει την θερμοκρασία σε πιο χαμηλά επίπεδα με αποτέλεσμα οι μάνες να υποχωρήσουν σε βαθιά νερά και τα αυγά που πρόλαβαν και γεννήθηκαν να μην επιβιώσουν. Για παράδειγμα, στις 23 Μαρτίου 2003 η θερμοκρασία νερού στην Ευρέτου ήταν 17 βαθμοί. Στις 23 Μαρτίου το βράδυ και στις 24 Μαρτίου υπήρξε αισθητή πτώση της θερμοκρασίας με έντονη κακοκαιρία, και το βράδυ της 24ης Μαρτίου  χιόνισε σε όλη την περιοχή (μέχρι την Πόλη Χρυσοχούς). Η θερμοκρασίου νερού στις 25 Μαρτίου ήταν μόλις 13 βαθμοί. Αντιλαμβάνεστε ότι καταστράφηκε κάποιο μέρος της αναπαραγωγής.

Άλλος σημαντικός παράγοντας είναι απότομες εισροές μεγάλων όγκων νερού που μπορεί απότομα να αλλάξουν το βάθος στο οποίο βρίσκεται μια φωλιά, με αποτέλεσμα να μην φτάνει πια η ηλιακή ακτινοβολία και να καταστραφούν τα αυγά. Αυτό πάλι μετριάζεται ευτυχώς με την παρατεταμένη περίοδο αναπαραγωγής, μιας και οι μεγάλες εισροές παρατηρούνται συνήθως στην αρχή της αναπαραγωγικής περιόδου.

Ο τρίτος σημαντικός παράγοντας που σε μεγάλο βαθμό επηρεάζει την αναπαραγωγή είναι η άμεση επέμβαση του ανθρώπου, και δη του ερασιτέχνη ψαρά. Η αφαίρεση ψαριών κατά την περίοδο της αναπαραγωγής σίγουρα έχει σοβαρές αρνητικές επιπτώσεις, ειδικά όταν τα φράγματα μας προέρχονται από περίοδο λειψυδρίας. Υπάρχουν πολύ διιστάμενες απόψεις σχετικά με το αν θα πρέπει να επιτρέπεται ή όχι το ψάρεμα την περίοδο της αναπαραγωγής. Με δεδομένο ότι η κύρια περίοδος αναπαραγωγής διαρκεί πέραν των τεσσάρων μηνών και συχνά μετακινείται ενωρίτερα ή αργότερα βάσει των θερμοκρασιών του νερού, είναι δύσκολο να επιβληθεί ολική απαγόρευση. Ειδικά δε με την έξαρση της παρανομίας που επικρατεί σήμερα στα Κυπριακά φράγματα, η απαγόρευση θα απέτρεπε μόνο τους νόμιμους ψαράδες από το να πηγαίνουν στα φράγματα, επιτρέποντας στους παράνομους να «αλωνίζουν» . Επιπρόσθετα, τα θηλυκά είναι αυγωμένα από τον Δεκέμβριο (ίσως και ενωρίτερα), άρα κάποιος που πιάνει και αφαιρεί μια μάνα τον Δεκέμβριο στερεί τα αυγά που η μάνα αυτή θα άφηνε τον Μάρτιο!

Αυτό που σίγουρα μπορεί να γίνει είναι η πλήρης εξάσκηση του  Catch and Release από τον Δεκέμβριο μέχρι και τον Ιούνιο όταν έχει τελειώσει πια η κύρια περίοδος αναπαραγωγής. Και εδώ υπάρχουν πολλές διαφωνίες κατά πόσον το στρες που προκαλείται στα ψάρια από το αγκίστρωμα μέχρι την απελευθέρωση τους μπορεί να έχει αρνητικές επιπτώσεις στην αναπαραγωγή. Στις ΗΠΑ, όπου το αθλητικό ψάρεμα λαβρακιού έχει και τεράστια οικονομική σημασία, έχουν γίνει εκατοντάδες μελέτες για το θέμα. Όπως είναι αναμενόμενο, υπάρχουν μελέτες που λένε ότι δεν επηρεάζεται καθόλου η αναπαραγωγή, υπάρχουν μελέτες που λένε ότι γίνεται μεγάλη ζημιά, και η πλειοψηφία των μελετών που λέει ότι εάν εξασκηθεί σωστή διαχείριση των πιασμένων ψαριών οι όποιες ζημιές είναι ανεπαίσθητες. Στην μεγάλη τους πλειοψηφία οι μελέτες έχουν ασχοληθεί με τις περιπτώσεις όπου αφού το λαβράκι πιαστεί τοποθετείται σε livewell στην βάρκα και απελευθερώνεται μετά από κάποιο χρόνο.  Όπως είναι φυσικό, εάν το ψάρι απελευθερωθεί χιλιόμετρα μακριά από την φωλιά του δεν μπορεί να επιστρέψει σ’αυτήν. Επίσης, κάποια θηλυκά που μεταφέρουν μεγάλες ποσότητες αυγών μερικές φορές δεν αντέχουν την ταλαιπωρία του πιασίματος, τοποθετήσεως στο livewell, μεταφοράς σε ειδικό χώρο για ζύγισμα, και απελευθέρωσης. Αυτά που περιγράψαμε συμβαίνουν φυσικά σε μεγάλους διαγωνισμούς με την χρήση βάρκας.

Στην Κύπρο, όπου η χρήση βάρκας απαγορεύεται, η εξάσκηση catch and release διασφαλίζει σε μεγάλο βαθμό ότι δεν επηρεάζεται η αναπαραγωγή του λαβρακιού, νοουμένου ότι τα ψάρια επιστρέφονται αμέσως και δεν ταλαιπωρούνται εκτός του νερού. Εάν πιαστεί ένα αρσενικό που φρουρεί φωλιά (στην Κύπρο σπάνια τα αρσενικά υπερβαίνουν το κιλό σε βάρος) και επιστραφεί αμέσως θα επιστρέψει άμεσα στην φωλιά του. Σε περίπτωση που πιαστεί ένα θηλυκό γεμάτο αυγά, είναι καλά να ξαγκιστρωθεί και να απελευθερωθεί άμεσα ώστε να μην ταλαιπωρηθεί άδικα και να μπορεί να συνεχίσει την διαδικασία αναπαραγωγής. Πρέπει εδώ να τονιστεί ότι η γεύση του λαβρακιού κατά την περίοδο αναπαραγωγής δεν είναι καλή, έτσι δεν υπάρχει λόγος να κρατηθούν ψάρια που είναι αναπαραγώγιμα. Εν κατακλείδι, νοουμένου ότι εφαρμόζεται το Catch and Release είναι ελάχιστη ως ανύπαρκτη η ζημιά που γίνεται στο λαβράκι κατά την εποχή της αναπαραγωγής. Η αφαίρεση όμως ψαριών προκαλεί ζημιά.

Εδώ πρέπει να τονιστεί κάτι: Το πόσο μεγαλώνουν τα θηλυκά λαβράκια καθορίζεται γενετικά. Νοουμένου ότι υπάρχουν τα απαραίτητα συστατικά (ζεστό νερό και ψηλές ποσότητες τροφής), το πόσο μεγαλώνουν τα θηλυκά εξαρτάται από την γενετική τους προδιάθεση. Κάποια, τα περισσότερα,  μεγαλώνουν (στην Κύπρο) ως τα δύο κιλά, κάποια ως τα τρία, και μερικά  πολύ περισσότερο. Είναι λοιπόν λογικό όταν πιαστεί ένα πολύ μεγάλο λαβράκι (άνω των δύο κιλών) να απελευθερώνεται, ώστε να μην αφαιρούμε μια «μάνα» με γενετική προδιάθεση για μεγάλα μεγέθη από τον πληθυσμό.

Ελπίζουμε να έχουμε διαφωτίσει αρκετά τους φίλους ερασιτέχνες που ψαρεύουν στα γλυκά νερά για την σημασία της αναπαραγωγής του Μεγαλόστομου Λαβρακιού στα Κυπριακά φράγματα και ελπίζουμε όλοι μαζί να κάνουμε ότι μπορούμε για να διαφυλάξουμε αυτό το τόσο σημαντικό είδος της ιχθυοπανίδας του νησιού μας.

Σημείωση: Για το πιο πάνω άρθρο χρησιμοποιήθηκαν πολλές πηγές τόσο από το Διαδίκτυο όσο και από βιβλία και περιοδικά που ασχολούνται με το Μεγαλόστομο Λαβράκι, καθώς και προσωπικές εμπειρίες του συγγραφέα, και εκφράζει αποκλειστικά τις απόψεις του συγγραφέα του άρθρου.