Του Ρολάνδου Κωνσταντινίδη

 

Ο όρος «Catch and Release» είναι ίσως από τους πιο παρεξηγημένους όρους στην ιστορία του ερασιτεχνικού ψαρέματος. Κάποιοι πίνουν νερό στο όνομα του, λέγοντας ότι είναι η «τελευταία ελπίδα στο ερασιτεχνικό ψάρεμα», κάποιοι άλλοι πάλι γίνονται έξαλλα θηρία στην σκέψη και μόνο της «ξενόφερτης μόδας» του «Catch and Release», ενώ πολλοί είναι αυτοί που προσπαθούν να καταλάβουν τι ακριβώς είναι το «Catch and Release» - «πιάνε τα τζαι ξαπόλα τα» στα Κυπριακά! Με αυτό το άρθρο ελπίζουμε να διαφωτίσουμε τον Κυπριακό ψαρευτικό κόσμο για το τόσο μεγάλο και σημαντικό αυτό θέμα.

 

Ας πάρουμε όμως τα πράγματα απ’ την αρχή. Ο άνθρωπος, λόγω της εξελικτικής του πορείας δια μέσου των αιώνων, διαμορφώθηκε σε είδος το οποίο για την επιβίωση του βασιζόταν τόσο στην συλλογή φυτών, όσο και στην συλλογή ζώων προς κατανάλωση. Τα ζώα που ήταν θηράματα των πρώτων ανθρώπων ήταν τα μικρότερα είδη που μπορούσε εύκολα να σκοτώσει, και ένα ποσοστό αυτών ήταν ψάρια, ιδιαίτερα για ανθρώπους που ζούσαν σε παραποτάμιες περιοχές.

 

Η εξέλιξη της κουλτούρας όμως έφερε σιγά - σιγά την τεχνολογική εξέλιξη των τελευταίων δέκα χιλιάδων χρόνων. Ο άνθρωπος ανακάλυψε την γεωργία, ανακάλυψε την κτηνοτροφία, άλλαξε το «lifestyle» του αν θέλετε. Ωστόσο, το κυνήγι και το ψάρεμα παρέμειναν εμφυτευμένα μέσα του και συνέχιζαν για χιλιάδες χρόνια να είναι βασικοί τρόποι συμπληρώματος του «τραπεζιού» του.

 

Με την άφιξη του 20ου αιώνα όμως, έγινε – ειδικά στις πιο ανεπτυγμένες τεχνολογικά κοινωνίες της Ευρώπης και της Βορείου Αμερικής – εφικτή η πλήρης απεξάρτηση του ανθρώπου από το κυνήγι και το ψάρεμα ως μέσων περισυλλογής φαγητού πρός επιβίωση. Όμως, τα κυνηγετικά / αλιευτικά χαρακτηριστικά του ανθρώπινου είδους παρέμειναν εμφυτευμένα στο γονιδίωμα μας. Αποτέλεσμα ήταν η έντονη ανάπτυξη τόσο του κυνηγίου, όσο και του ψαρέματος, ως μορφής αναψυχής, που από την μιά εκπλήρωνε κάπως την γενετική προδιάθεση του ανθρώπινου είδους προς την σύλληψη άγριων ζώων, και από την άλλη έφερνε στο τραπέζι το «κάτι τις έξτρα» για την οικογένεια. Επιπρόσθετα, τόσο το κυνήγι, όσο και το ψάρεμα, έδωσαν στους ανθρώπους των τεχνολογικά αναπτυγμένων περιοχών μια διέξοδο πρός την φύση, μακριά από τις κακουχίες της καθημερινότητας.

 

Καθ’ όλη την διάρκεια του 20ου αιώνα το κυνήγι και το ψάρεμα (σαν σπορ πιά)  συνέχισαν να εξελίσσονται. Η τεχνολογική ανάπτυξη έδωσε στους ερασιτέχνες «αθλητές» κυνηγούς και ψαράδες τεράστιες δυνατότητες που δεν ήταν διαθέσιμες στα χιλιάδες χρόνια όπου ο άνθρωπος κυνηγούσε και ψάρευε για επιβίωση.

 

Από το σημείο αυτό, αφήνουμε το κυνήγι πίσω μας: Συνεχίζουμε με το ψάρεμα. Η τεχνολογική ανέλιξη ώθησε την εξέλιξη μαζικών μεθόδων αλίευσης (εξελιγμένα δίκτυα, παραγάδια, τράτες, γρι-γρι κλπ) τα οποία ικανοποιούσαν σε μεγάλο βαθμό την ζήτηση ψαριών για το τραπέζι. Ταυτόχρονα όμως, για πρώτη φορά, άρχισαν να μειώνονται δραματικά οι πληθυσμοί των ψαριών. Σε πιο μικρή κλίμακα άρχισε να συμβαίνει το ίδιο και για τα είδη ψαριών τα οποία έπιαναν οι ψαράδες «αναψυχής».

 

Έτσι, από τα μέσα του 20ου αιώνα, άρχισε τόσο στην Δ. Ευρώπη, όσο και την Β. Αμερική, να παρατηρείται η τάση μεταξύ ερασιτεχνών ψαράδων, να μήν κρατούν όλα τα ψάρια που πιάνουν, αλλά να απελευθερώνουν κάποια ζωντανά στο νερό. Πολύ σύντομα η τάση αυτή αυξήθηκε, και σήμερα είναι η κύρια τάση μεταξύ των ερασιτεχνών ψαράδων των τεχνολογικά αναπτυγμένων χωρών.

 

Εκατοντάδες μελέτες, ιδιαίτερα για τα γλυκά νερά, αλλά και για την θάλασσα, απέδειξαν ότι όντως, η συνεχής κατακράτηση ψαριών από τους ερασιτέχνες αύξανε σημαντικά την επιβάρυνση των κυριοτέρων ειδών τα οποία αποτελούσαν στόχους: Κυπρίνοι στην Ευρώπη, μεγαλόστομα λαβράκια στις ΗΠΑ, τούρνες σε Ευρώπη και Καναδά, σολομονοειδή στην Βόρεια Αμερική, διάφορα παράκτια είδη τόσο στον Ατλαντικό όσο και στην Μεσόγειο, άρχισαν να έχουν φθίνοντες πληθυσμούς. Όμως, από το 1960 και μετά έγινε αντιληπτό ότι η εφαρμογή του Catch and Release βοηθούσε στο να μειώνονται οι συνέπειες από το ψάρεμα στα είδη αυτά. Οι διάφορες μελέτες άρχισαν να επιδεικνείουν ότι η εφαρμογή σε μεγάλο ή έστω μικρό βαθμό του Catch and Release βοηθούσε στο να διατηρείται ο πληθυσμός των ψαριών σε αποδεκτά επίπεδα. Σύντομα μάλιστα διαφάνηκε ότι η εφαρμογή του Catch and Release βοηθούσε στο να πιάνονται και περισσότερα, αλλά και μεγαλύτερα ψάρια εκεί όπου εφαρμοζόταν.

 

Ως αποτέλεσμα, οι διάφοροι φορείς (ως επί το πλείστον κυβερνητικά τμήματα σε διάφορες χώρες, αλλά και ιδιώτες) που διαχειρίζονταν το ψάρεμα «αθλητικών» ειδών περιέλαβαν την μερική (και σε κάποιες περιπτώσεις ολική) εφαρμογή του Catch and Release στους υδάτινους πόρους που είχαν υπό την ευθύνη τους. Στις πλείστες των περιπτώσεων τοποθετήθηκε ένα «κότα» με υποχρεωτική απελευθέρωση κάθε ψαριού πέραν του καθορισμένου αριθμού, ενώ σε αρκετές περιπτώσεις υπήρχε πλήρης εφαρμογή Catch and Release με θεαματικά αποτελέσματα. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του μεγαλόστομου λαβρακιού στις ΗΠΑ, όπου από το 1972 όταν το B.A.S.S. (Bass Anglers Sportsman Society – σήμερα ο μεγαλύτερος παγκόσμια οργανισμός αθλητικού ψαρέματος) καθιέρωσε το Catch and Release σε  όλους τους διαγωνισμούς και εκδηλώσεις του, και πέρασε την κουλτούρα του Catch and Release στις χιλιάδες των μελών του, το ψάρεμα του λαβρακιού ανέκαμψε θεαματικά από την μέχρι τότε φθίνουσα πορεία που είχε κατά τον 20ο αιώνα.

 

Έτσι, κατά τις τρεις τελευταίες δεκαετίες του 20ου αιώνα, και ως σήμερα, η κουλτούρα του Catch and Release (γιατί περί κουλτούρας πρόκειται) διαχύθηκε σε όλους σχεδόν τους τομείς ερασιτεχνικής αλιείας στα γλυκά νερά, στην πλειοψηφία της ερασιτεχνικής αλιείας στην θάλασσα από την ακτή, αλλά και στην ερασιτεχνική αλιεία τονοειδών (και άλλων ψαριών) στην θάλασσα από βάρκα. Σε πολύ μεγάλο βαθμό στην Ευρώπη και την Β. Αμερική, οι ερασιτέχνες φίλοι του σπόρ του ψαρέματος εφαρμόζουν θεληματικά το Catch and Release, ακόμη και όταν τους επιτρέπεται να κρατήσουν ψάρια.

 

Αυτή είναι, σε γενικές γραμμές, η ιστορία της εξέλιξης του Catch and Release. Τι γίνεται όμως στο νησί μας?

 

Στην Κύπρο, το Catch and Release εμφανίστηκε από την αρχή του ψαρέματος στα φράγματα, κυρίως από Βρετανούς που τα αξιοποιούσαν στο ψάρεμα κυπρινοειδών και που είχαν ήδη ενσωματωμένη την κουλτούρα αυτή στην νοοτροπία τους. Οι Κύπριοι (με πολύ ελάχιστες εξαιρέσεις), είτε στα φράγματα, είτε στην θάλασσα, δεν εφάρμοζαν καθόλου Catch and Release, μάλιστα σε πολλές περιπτώσεις κοροΐδευαν τους ξένους που το εφάρμοζαν. Όμως, η συνεχής ανάμιξη Κυπρίων με ξένους ψαράδες (είτε λόγω γνωριμιών στην Κύπρο, είτε λόγω σπουδών ή μετανάστευσης Κυπρίων στο εξωτερικό), σε συνδυασμό με την εμφάνιση του διαδικτύου, έφεραν επιτέλους και σε κάποιους Κυπρίους την κουλτούρα αυτή. Από τα μέσα της δεκαετίας του 2000 παρατηρήθηκαν στα Κυπριακά φράγματα Κύπριοι ψαράδες (κυρίως του λαβρακιού) να εφαρμόζουν, σε μικρό ή μεγάλο βαθμό Catch and Release. Τα τελευταία τρία χρόνια το φαινόμενο αυξήθηκε, και κυρίως επεκτάθηκε τόσο στα γλυκά νερά, όσο και στη θάλασσα. Φυσικά, οι Κύπριοι ερασιτέχνες που εξασκούν το Catch and Release παραμένουν ακόμα η μειοψηφία (ιδιαίτερα στην θάλασσα), αλλά είναι πιά εμφανής η αλλαγή. Εκείνο που μας χαροποιεί ιδιαίτερα είναι ότι η τάση προς το Catch and Release είναι αισθητά μεγαλύτερη μεταξύ των νεότερων σε ηλικία ψαράδων.

 

Πολλοί τώρα θα λένε «Μά τι μας λέει αυτός? Θα πιάνω την ψαρούκλα μου και δεν θα την τρώω αλλά θα τη  πετάσσω πίσω?» Η απάντηση δεν είναι απόλυτη. Το Catch and Release δεν σημαίνει ότι ποτέ δεν κρατάς κανένα ψάρι για το τραπέζι σου. Όλοι μας γνωρίζουμε ότι ένα ψάρι έχει πολύ πιο γλυκιά γεύση αν το έχουμε πιάσει εμείς! Εκεί που γίνεται η διαφορά, είναι η αποφυγή μεγάλων συγκομιδών που στο τέλος καταλήγουν σε γνωστούς, γείτονες, φρήζες (και κάποιες φορές δυστυχώς στα σκουπίδια), και που έχουν ως αποτέλεσμα τον αποδεκατισμό των αποθεμάτων.

 

Για παράδειγμα, κάποιος σε ένα φράγμα βρίσκει σε ένα κόλπο λαβράκια που έχουν όρεξη και πετυχαίνει και στην επιλογή του δολώματος. Πιάνει τρία πολύ καλά λαβράκια στην πρώτη μισή ώρα – υπέρ-αρκετά για ένα ωραίο τραπέζι με την οικογένεια και τους κουμπάρους του! Δεν υπάρχει λόγος να συνεχίζει να κρατά ότι πιάνει – αν τα απελευθερώσει με προσοχή, θα έχει πάρει κάποια ψάρια για το τραπέζι, θα έχει απολαύσει ένα υπέροχο σπόρ χωρίς να έχει την έννοια «ποιός θα κάτσει να τα καθαρίσει» και ταυτόχρονα δεν θα έχει κάνει κακό στο ψάρεμα γενικότερα, αφού δεν θα έχει επιφέρει σημαντική ζημιά στον πληθυσμό. Σκεφτείτε όμως τι θα συνέβαινε αν συνέχιζε να κρατά τα λαβράκια που έπιανε. Μπορεί στις 5 ώρες να έπιανε και να κρατούσε 15 ή περισσότερα «αξιοπρεπή» λαβράκια. Το λαβράκι, ως κυνηγός, είναι στις ανώτερες βαθμίδες της τροφικής πυραμίδας, άρα σε ένα οικοσύστημα τα μεγάλα («αξιοπρεπή») άτομα είναι σχετικά λίγα. Αφαιρώντας 15 από ένα μόνο κόλπο του φράγματος, έχει αφαιρέσει ίσως τα περισσότερα ενήλικα δείγματα του κόλπου αυτού. Όταν ξαναπάει μετά από μια βδομάδα, πάλι με τέλειες συνθήκες, πιάνει μόνο ένα στις 5 ώρες και αναρωτιέται τι πήγε λάθος. Είναι απλό, αφαίρεσε ήδη την πλειοψηφία των ψαριών. Ήρθαν στο ενδιάμεσο τρία νέα λαβράκια που πήραν την θέση κάποιων εκ των 15 παλιών. Είναι δηλαδή πολύ αραιά πιά τα ψάρια. Αν όμως αφαιρούσε τρία αντί 15 λαβράκια, ίσως η ζημιά να μην ήταν αισθητή την επόμενη φορά. Αν αυτό (η αφαίρεση πολλών λαβρακιών δηλαδή) γίνεται σε συνεχή βάση, μπορείτε εύκολα να διαπιστώσετε πως μπορεί να επέλθει η φθίνουσα πορεία στο ψάρεμα λαβρακιών σε ένα φράγμα, κάτι που είδαμε να συμβαίνει πολλές φορές. Το ίδιο φυσικά συμβαίνει και με άλλα είδη, τόσο στα γλυκά νερά, όσο και στην θάλασσα (ιδιαίτερα στις παράκτιες περιοχές, με ψάρια όπως τους σορκούς, τους μούρμουρους, τις τσιπούρες).

 

Μπορώ ήδη να ακούσω κάποιους παλαιότερους ψαράδες να λένε «μα παλιά δεν είχε τέτοιο πρόβλημα, ήταν γεμάτο ψάρια». Ναι, αλλά και οι ψαράδες (κυρίως οι ερασιτέχνες) ήταν πολύ λιγότεροι, και οι μέθοδοι που χρησιμοποιούσαν λιγότερο αποτελεσματικές, ενώ το παράνομο ψάρεμα ήταν σχεδόν ανύπαρκτο. Έτσι, όντως υπήρχαν περισσότερα ψάρια σε όλες τις βαθμίδες της τροφικής πυραμίδας, και οι όποιες ζημιές επουλώνονταν πολύ πιο γρήγορα. Ταυτόχρονα, ας μην ξεχνούμε ότι δυστυχώς οι ανθρώπινες παρεμβάσεις στο φυσικό περιβάλλον έπαιξαν κι αυτές τον ρόλο τους στις μειωτικές τάσεις των αποθεμάτων, μετατρέποντας την εφαρμογή του Catch and Release από μια καλή ιδέα σε πρακτική αναγκαιότητα. Πολλοί ψαράδες (ακόμη και στην Κύπρο) εφαρμόζουν ήδη αποκλειστικά το Catch and Release, αλλά θέλω και πάλι να τονίσω ότι ακόμη καί στους σημερινούς χαλεπούς καιρούς δεν είναι καθόλου «έγκλημα» να κρατά κάποιος κάπου κάπου ένα-δυό ψάρια για το τραπέζι. Είναι η υπερβολή και η απληστία που φέρνουν την ζημιά, και εδώ ακριβώς μπαίνει η σημασία του Catch and Release. 

 

Φυσικά, υπάρχουν κάποιες περιπτώσεις όπου είναι καλή ιδέα η ολοκληρωτική (θεληματική ή, αν είναι αναγκαίο, υποχρεωτική) εφαρμογή του Catch and Release. Παραδείγματος χάρη, κατά την περίοδο της αναπαραγωγής. Είναι αποδεδειγμένο ότι αν ένα έγκυο ψάρι συλληφθεί και αφεθεί προσεκτικά χωρίς ζημιές θα συνεχίσει την διαδικασία της αναπαραγωγής. Επίσης, δεν υπάρχει λόγος κάποιος να κρατήσει ένα πολύ νεαρό ψάρι. Είναι άδικο για παράδειγμα να κρατάς μια μουρμουρίτσα ή μια τσιπουρίτσα ή μια πεστροφούλα 30 γραμμαρίων αφού αυτά τα ψάρια μπορούν να ξεπεράσουν τα δύο κιλά! Παρεπιπτόντως, υπάρχουν μίνιμουμ επιτρεπτά μεγέθη για πολλά είδη ψαριών τόσο της θάλασσας, όσο και του γλυκού νερού. Τέλος, σε καταστάσεις όπως αυτές που έχουμε τώρα στα περισσότερα Κυπριακά φράγματα, ακόμη και αν είναι ανοικτά για ψάρεμα, είναι σημαντικό να απελευθερώνουμε τα ψάρια που πιάνουμε, μιας και λόγω του μικρού όγκου νερού οι πληθυσμοί των ψαριών έχουν υποστεί σημαντικές απώλειες.

 

Κάποιοι μπορεί εύλογα να αναρωτηθούν «Μα θα επιβιώσει το ψάρι αν το επιστρέψουμε ζωντανό πίσω?» Η απάντηση στην συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων είναι «ΝΑΙ». Νοουμένου ότι χειριζόμαστε με προσοχή τα ψάρια που πιάνουμε (τόσο στην πάλη, όσο και στο ξαγκίστρωμα) και δεν καθυστερούμε σημαντικά την επιστροφή τους στο νερό, δεν υπάρχει πρόβλημα επιβίωσης των ψαριών, τα οποία πολύ σύντομα επιστρέφουν στην κανονική τους ρουτίνα. Για του λόγου του αληθές, αξίζει να σημειωθεί η περίπτωση συγκεκριμένου μεγαλόστομου λαβρακιού στο φράγμα της Ευρέτου, βάρους 1.230 κιλών, το οποίο κατά την διάρκεια του ανοιξιάτικου διαγωνισμού λαβρακιού της Ρωσικής Ομοσπονδίας Λαβρακιού πιάστηκε δύο φορές από τον ίδιο διαγωνιζόμενο μέσα σε δύο ώρες στο ίδιο σημείο! (Το αναγνωρίσαμε από παλαιό τραύμα που έφερε). Σε κατοπινό άρθρο θα μιλήσουμε εκτεταμένα για τον χειρισμό των ψαριών ώστε να απελευθερώνονται χωρίς καθόλου ζημιές.

 

Γνωρίζω πολύ καλά ότι είναι δύσκολο κάποιος που δεν έχει ξανακάνει release να το εφαρμόσει, ειδικά με ένα καλό ψάρι (πχ ένα δίκιλο μεγαλόστομο, ή με ένα κιλίσιμο κέφαλο). Όμως για όλα υπάρχει πάντα η πρώτη φορά! Το αίσθημα που παίρνεις όταν απελευθερώνεις ένα μεγάλο ψάρι μετά από μια υπέροχη μάχη είναι πραγματικά ανεπανάληπτο, συγκλονιστικό. Μιά φωτογραφία πάντα μας θυμίζει την εμπειρία, και νιώθουμε την ικανοποίηση ότι προσφέραμε και εμείς κάτι σε ένα αξιόλογο αντίπαλο που με το πιάσιμο του μας έδωσε τόση χαρά. Κερδισμένοι λοιπόν και μείς, κερδισμένα και τα ψάρια, αλλά σε τελική ανάλυση το πιό μεγάλο όφελος εμείς το έχουμε, αφού με την εφαρμογή του Catch and Release στον μέγιστο δυνατό βαθμό μακροπρόθεσμα οφελούμε το σπόρ που τόσο αγαπούμε!